Vrijwel alle mediaberichten over wespen zijn ongenuanceerd, vooringenomen en onnodig negatief. Maar het meest ideale slachtoffer van allemaal, die ene wespensoort voor wie journalisten echt vol op het orgel van angst en haat te keer kunnen gaan, is natuurlijk de Aziatische hoornaar (Vespa velutina). Dit dier is namelijk geen inheemse soort maar een zogenaamde “invasieve exoot”: een indringer die hier niet thuis hoort dus. Daar komt nog bij dat zij onder andere op een van de meest populaire insecten jaagt, namelijk de honingbij.
Dit betekent dus groen licht voor clickbait-journalisten om de remmen los te gooien en de Aziatische hoornaar onweersproken en zonder terughoudendheid uit te schelden voor “monsterwesp”, “horrorwesp”, “killerwesp” en zelfs “massamoordenaar” en haar overal de schuld van te geven. Basale journalistieke principes zoals de taak om de lezer te informeren of om onderscheid te maken tussen feiten en meningen zijn voor hen blijkbaar minder belangrijk dan het aantal “clicks” en “views”.
Maar het zijn niet alleen de journalisten die over de schreef gaan. Ook imkers die meewerken aan artikelen over de Aziatische hoornaar doen af en toe twijfelachtige uitspraken of presenteren hun eigen voorbarige conclusies als feiten waardoor zij net zo goed bijdragen aan een hetzerige sfeer. Dit hebben we de afgelopen maand weer mooi kunnen zien in Limburg waar men na lang en intensief zoeken twee nesten van de Aziatische hoornaar gevonden heeft. Beide nesten worden in de pers verantwoordelijk gehouden voor het verdwijnen van meerdere gezonde bijenvolken.
Het incident in Steyl
Het eerste nest bevond zich in Steyl (gemeente Venlo). Volgens lokale imkers hebben de Aziatische hoornaars uit dat nest twee gezonde bijenvolken die iets meer dan 700 meter verderop in de bijenstal van de Botanische tuin Jochumhof stonden, compleet “uitgemoord”.
Volgens informatie die te vinden is op de site waarneming.nl heeft zou deze “moordpartij” op sterke bijenvolken hebben plaatsgevonden binnen één week tijd.
12-11-2021: Er zijn 2 sterke bijenvolken in minder dan 1 week leeggeroofd , en er zitten alleen nog een paar Aziatische hoornaars op de vliegplank.
Op de video bij het artikel van omroep Venlo vertelt een imker dat ze in de Botanische Tuin in Steyl diverse kasten met honingbijen hadden staan en dat deze voldoende voeding hadden. Niks aan de hand dus. Maar…
Bij de volgende controle bleek dat de kasten helemaal leeg waren terwijl de voeding compleet in de kasten zat. Dus wat is dit? Nou, op een gegeven moment ontdekten we dan ook dat alle bijen dood beneden lagen en dat de Aziatische hoornaar in deze kast is gekropen en de bijen allemaal afgemaakt [heeft].
Je ziet in het filmpje inderdaad allemaal dode bijen liggen. De reden dat men denkt dat de Aziatische hoornaar voor deze bijensterfte verantwoordelijk is was dat men deze op de vliegplank zag zitten (volgens waarneming.nl) en dat ze in de buurt aan het rondvliegen waren (artikel omroep Venlo):
Later die week zag [de imker] verschillende hoornaars vliegen in de buurt van de bijenkast en werd het hem duidelijk wie de daders waren. ‘Het enige wat we nog moesten vinden was het nest van de hoornaars.’
Na een zoekactie van een maand (het was intussen al 10 december) werd het nest eindelijk ontdekt en uit een boom getakeld. In het nest bleken nog 63 werksters, 124 koninginnen en 158 mannetjes te zitten. De imkers waren erg blij dat de “massamoordenaars” gevonden waren zodat ze afgemaakt konden worden.
Maar is het wel zo realistisch om aan te nemen dat dit nestje Aziatische hoornaars verantwoordelijk is voor de dood van twee “sterke” honingbijvolken in minder dan een week tijd?
Het antwoord is nee.
Voor het doden van een gezonde bijenkolonie is wekenlange intensieve bejaging op de af- en aanvliegende honingbijen nodig. De honingbijen raken dan gestrest en durven dan steeds minder de kast te verlaten om voedsel te halen (“foraging paralysis”) waardoor de kast langzaam uitsterft. Pas als het volk ernstig verzwakt is, kunnen de Aziatische hoornaars op de plank landen en de bijenkast binnendringen. Ik heb hierover met experts uit Nederland, België en Frankrijk gesproken en geen van allen zegt dat het sterven van deze honingbijen kan worden toegeschreven aan de Aziatische hoornaar. Op de website van de Nederlandse Bijenhoudersvereniging staat het ook heel erg duidelijk:
De [Aziatische] hoornaar heeft het op onder andere bijen voorzien. Geen goed nieuws voor imkers. Maar in tegenstelling tot wat wordt beweerd, is deze Aziatische soort weliswaar een vervelende bedreiger voor honingbijen, maar niet een indringer die hele volken uitmoordt.
Wat is dan de oorzaak van die plotselinge bijensterfte? Dat is vooralsnog niet duidelijk. Maar het gebeurt wel vaker dat een honingbijenvolk zomaar ineens sterft of verdwijnt. Ook als er geen Aziatische hoornaars in de buurt zitten. Men noemt als oorzaak dan vaak de varroamijt, pesticiden, de mysterieuze bijenverdwijnziekte of een fout van de imker. In dit geval valt niet uit te sluiten dat een combinatie van factoren, waarbij de Aziatische hoornaars ook een rolletje hebben gespeeld, de bijen de das om heeft gedaan.
Het is bijvoorbeeld bekend uit de literatuur dat Aziatische hoornaars aan het einde van het seizoen als het kouder wordt, kasten met zeer zwakke honingbijvolken binnendringen om honing en broed uit de raten te stelen. Dat zou ook kunnen verklaren dat er een Aziatische hoornaar op de vliegplank van een van de bijenkasten was gezien.
Het incident in Born
Een soortgelijk incident vond vrijwel tegelijkertijd plaats in het plaatsje Born (gemeente Sittard-Geleen) waar maar liefst 5 kolonies met honingbijen in korte tijd dood zijn gegaan. Het zou hier in totaal gaan om 100,000 dode honingbijen. Net als in Steyl trok men reflexmatig de conclusie dat de Aziatische hoornaar de hiervoor verantwoordelijke “meedogenloze massamoordenaar” was.
Volgens het artikel – waarvan je hierboven een screenshot uit Twitter ziet – was op 13 november al een bijenkast met tussen de 16.000 en 30.000 bijen “uitgeroeid”. In de weken erna zouden de overige 4 kasten met in totaal minimaal 70.000 bijen moeten zijn gedood door werksters van het nest Aziatische hoornaars in Born.
Ook dit is niet geloofwaardig.
Het nest is op 17 december op 500 meter afstand van de bijenstand gevonden en op 23 december uit de boom gehaald. Toen bleek dat het nest slechts 50 cm groot was en nog maar 15 verkleumde werksters bevatte (heel wat minder dan het hysterische aantal van 2000 dat in het artikel van de Telegraaf wordt genoemd). Het nest kan een maand daarvoor hooguit een paar honderd werksters hebben gehad. Je moet wel erg veel fantasie hebben om serieus te denken dat zo’n zielig clubje wespen in het naseizoen en binnen een maand tijd tienduizenden honingbijen hebben verslagen.
Niet overtuigd? Stel u dan de vraag wat zo’n relatief klein nest Aziatische hoornaars dat in november al over zijn hoogtepunt heen is, überhaupt aanmoet met zo’n absurde hoeveelheid honingbijenvlees. De enige reden waarom Aziatische hoornaars jagen op honingbijen, wespen en andere insecten is om het vlees te voeren aan de larven in het nest.
Laten we eens meegaan in het scenario dat de imkers en de Telegraaf schetsen en dat het klopt dat dit bijenvlees is gevoerd aan de larven in dit Aziatische hoornaarsnest. Op foto’s die op Facebook zijn gedeeld zie je dat de meeste cellen in het nest leeg zijn. Dat betekent dat de meeste larven aan wie die tienduizenden honingbijen zouden zijn gevoerd inmiddels al verpopt waren en als volwassen mannetje of koningin uitgevlogen. Het popstadium duurt bij Aziatische hoornaars ca. 20 dagen en mannetjes en jonge koninginnen verblijven na de geboorte nog een tot twee weken in het nest voordat ze uitvliegen.
Als we uitgaan van het scenario dat ze heel toevallig allemaal net op de dag voordat het nest uit de boom is gehaald (i.e. 22 december), zijn uitvlogen, en we rekenen terug dan komen we ongeveer uit op 20 november als de uiterste dag waarop deze larven zich zijn gaan verpoppen. Dus dat betekent dat die 4 kasten met minimaal 70.000 honingbijen in Born voor 20 november moeten zijn leeg gevangen. En dat kan dus niet want slechts een week eerder op 13 november, waren die 4 kasten immers nog wel bevolkt en om 4 gezonde bijenvolken te gronde te richten is er wel iets meer tijd nodig dan een weekje.
Het is een volkomen absurd scenario en het is dus net als in het geval in Steyl uiterst ongeloofwaardig om de (volledige) schuld van de dood van deze bijenvolkeren in de schoenen van de Aziatische hoornaars te schuiven.
Tenslotte: Een kritische kanttekening bij de verwijdering van nesten van de Aziatische hoornaar in de maand december
Een bekende methode om de verdere verspreiding van de Aziatische hoornaar te vertragen is het opsporen en vernietigen van de nesten. Het is echter essentieel dat dit gebeurt voordat de mannetjes en koninginnen zijn uitgevlogen. Volgens een Franse studie vliegen de meeste geslachtsdieren al uit in november dus als je pas in december een nest onderschept ben je rijkelijk laat.
Ook is het in december vaak al te koud en is het nest te ver afgetakeld om de eventueel nog aanwezige mannetjes en koninginnen een goede start te kunnen geven. Zo bevatte het nest in Born op 23 december inderdaad, voor zover bekend, geen geslachtsdieren meer. In het nest in Steyl vond men op 10 december weliswaar nog 124 koninginnen maar deze bleken een relatief laag lichaamsgewicht te hebben (0.7 gram of minder). De kans dat zij de winter zouden hebben overleefd en vervolgens in de lente op succesvolle wijze een nieuw nest zouden hebben gesticht is daarmee erg klein.
Kortom, het na november opsporen en vernietigen van nesten van de Aziatische hoornaar is een leuke hobby en de eerlijkheid gebiedt te zeggen dat de club die zich hiermee bezig houdt dit knap doet en geen gif gebruikt maar het zal geen enkele bijdrage leveren aan de inperking van de soort. Het enige nut dat ik kan bedenken is dat men ervaring opdoet met het opsporen en verwijderen van deze nesten en dat men de nesten kan gebruiken voor onderzoeksdoeleinden.
Conclusie
We hebben gezien dat er in december nog twee nesten van de Aziatische hoornaar zijn opgespoord en verwijderd. Deze nesten werden door imkers en journalisten ten onrechte verantwoordelijk gehouden voor het verdwijnen van 7 honingbijvolken. Vervolgens werden deze onschuldige nesten opgespoord en vernietigd. De vraag dringt zich weer op: wie zijn hier nou eigenlijk de echte massamoordenaars?